เบาหวาน...ภัยเงียบที่คุกคามสุขภาพ! โรคเบาหวานมักไม่แสดงอาการในระยะเริ่มต้น ทำให้หลายคนไม่รู้ตัวว่ากำลังเผชิญหน้ากับโรคร้ายนี้ จนกระทั่งเกิดภาวะแทรกซ้อนที่รุนแรง บทความนี้จะพาผู้อ่านไปทำความรู้จักกับโรคเบาหวานให้มากขึ้น เพื่อที่จะได้สังเกตสัญญาณเตือนและดูแลสุขภาพของตัวเองได้อย่างเหมาะสม  
 

โรคเบาหวาน (Diabetes) คือ ภาวะเรื้อรังที่ส่งผลต่อการใช้น้ำตาล (กลูโคส) ของร่างกาย เกิดจากความผิดปกติของฮอร์โมนอินซูลิน ส่งผลให้น้ำตาลในเลือดสูง โดยปกติร่างกายจะนำน้ำตาลจากอาหารมาใช้เป็นพลังงาน โดยอาศัยฮอร์โมนอินซูลินจากตับอ่อน แต่ในผู้ป่วยเบาหวานร่างกายไม่อาจผลิตอินซูลินได้เพียงพอ หรือร่างกายมีภาวะดื้อต่ออินซูลินส่งผลให้ น้ำตาลในเลือดสูงหากไม่ได้รับการรักษา อาจนำไปสู่ภาวะแทรกซ้อนเรื้อรังได้
 

โรคเบาหวานแบ่งออกเป็น 4 ชนิดหลัก ดังนี้

• โรคเบาหวานชนิดที่ 1 : เกิดจากร่างกายไม่สามารถผลิตฮอร์โมนอินซูลินได้ มักพบในเด็กและวัยรุ่น

• โรคเบาหวานชนิดที่ 2 : เกิดจากร่างกายดื้อต่ออินซูลิน มักพบในผู้ใหญ่และผู้สูงอายุ

• โรคเบาหวานขณะตั้งครรภ์ : เกิดขึ้นระหว่างตั้งครรภ์ มักหายไปหลังคลอด 

โรคเบาหวานที่มีสาเหตุจำเพาะ : เป็นโรคที่มีสาเหตุชัดเจน เช่น พันธุกรรม ยา หรือโรคที่ร่วมกับกลุ่มอาการอื่น ๆ เช่น Down syndrome, Turner syndrome, Prader-Willi syndrome โรคเบาหวานชนิดนี้มักจะมีรูปแบบการรักษาและการดูแลที่แตกต่างกันออกไปตามสาเหตุของโรค
 

1. การหลั่งอินซูลินบกพร่อง: เกิดขึ้นเมื่อตับอ่อนไม่สามารถผลิตหรือหลั่งอินซูลินให้เพียงพอต่อความต้องการของร่างกาย ซึ่งอินซูลินเป็นฮอร์โมนที่สำคัญในการควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด หากมีการผลิตไม่เพียงพอหรือการทำงานของอินซูลินไม่ปกติ น้ำตาลในเลือดก็จะสูงขึ้นเกินไป ซึ่งส่งผลให้เกิดโรคเบาหวานได้
2. โรคอ้วน มีน้ำหนักเกิน: คนที่มีน้ำหนักเกินหรืออ้วนมีความเสี่ยงที่จะเป็นโรคเบาหวานสูงขึ้น เนื่องจากมีการสร้างอินซูลินที่ไม่เพียงพอในการควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด
3. การสืบทอดทางพันธุกรรม: หากมีคนในครอบครัวเคยเป็นโรคนี้ ความเสี่ยงที่จะเป็นโรคเบาหวานจะสูงขึ้น เนื่องจากมีความผิดปกติในพันธุกรรมที่เกี่ยวข้องกับการควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด
4. ความผิดปกติของตับอ่อน: โดยปกติแล้ว ตับอ่อนมีหน้าที่สำคัญในการผลิตอินซูลิน ซึ่งเป็นฮอร์โมนที่ช่วยควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด แต่เมื่อตับอ่อนมีความผิดปกติ เช่น การทำงานไม่เพียงพอหรือผลิตอินซูลินในปริมาณไม่เพียงพอ จะทำให้ร่างกายไม่สามารถควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดได้อย่างมีประสิทธิภาพ
5. อายุ: การเพิ่มอายุมีความเสี่ยงที่จะเป็นโรคเบาหวานมากขึ้น เนื่องจากร่างกายมีการปรับตัวในการใช้น้ำตาลและอินซูลินลดลง
6. การตั้งครรภ์: ในช่วงการตั้งครรภ์ ระดับฮอร์โมนต่างๆ ที่เปลี่ยนแปลงได้สามารถทำให้ร่างกายมีความไม่พร้อมในการใช้น้ำตาลและอินซูลิน
7. พฤติกรรมการรับประทานอาหาร: การบริโภคอาหารที่มีคาร์โบไฮเดรตสูงและน้ำตาลสูง และการชอบรับประทานอาหารรสจัด สามารถเพิ่มความเสี่ยงในการเป็นโรคเบาหวานได้
8. ขาดการออกกำลังกาย: การขาดการออกกำลังกายสามารถทำให้เกิดโรคเบาหวานได้ เนื่องจากการออกกำลังกายช่วยในการควบคุมน้ำตาลในเลือด
9. ความเครียด: การมีความเครียดเรื้อรังสะสมสามารถทำให้เกิดโรคเบาหวานได้ เนื่องจากความเครียดสามารถส่งผลต่อการควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด
10. การดื่มแอลกอฮอล์ และสูบบุหรี่: การดื่มแอลกอฮอล์และสูบบุหรี่สามารถทำให้ตับทำงานหนักและส่งผลทำให้ร่างกายดื้อต่ออินซูลิน
     

• ปัสสาวะบ่อย: การต้องปัสสาวะบ่อยมักเป็นสัญญาณเตือนแรกที่ผู้ป่วยโรคเบาหวานพบ เนื่องจากไตไม่สามารถคัดกรองน้ำตาลในเลือดได้อย่างเหมาะสม
• คอแห้งและกระหายน้ำ: ผู้ป่วยโรคเบาหวานมักมีอาการคอแห้งและกระหายน้ำบ่อย เนื่องจากการขาดน้ำจากการปัสสาวะบ่อย
• หิวบ่อยและการทานมากขึ้น: เนื่องจากน้ำตาลในเลือดไม่ได้ถูกนำไปใช้เป็นพลังงานได้อย่างเหมาะสม ผู้ป่วยจึงมีอาการหิวบ่อยและมักทานมากขึ้น
• น้ำหนักลด: ผู้ป่วยโรคเบาหวานมักพบว่าน้ำหนักลดลงโดยไม่ทราบสาเหตุ
• ชาปลายมือและปลายเท้า: อาจมีอาการชาหรือรู้สึกเสียความรู้สึกที่ปลายมือและเท้า
• แผลหายช้า: แผลบางครั้งอาจใช้เวลานานในการหายและมีโอกาสติดเชื้อได้ง่าย
• ตาพร่ามัว: ผู้ป่วยโรคเบาหวานอาจมีอาการตาพร่ามัวหรือมองไม่ชัด
• ผิวหนังแห้งและคัน: ผิวหนังอาจมีอาการแห้งและมีความคันได้ เนื่องจากการขาดน้ำในร่างกายและการปัสสาวะบ่อย
  
  

น้ำตาลเฉลี่ยสะสมคือค่าที่วัดระดับน้ำตาลในเลือดที่ตรวจจากการผสมกับโปรตีนในเม็ดเลือดแดง เป็นตัวบ่งบอกถึงปริมาณน้ำตาลในเลือดที่สะสมมาตลอด 2-3 เดือนที่ผ่านมา หมายความว่า เมื่อรับประทานอาหารที่มีน้ำตาลมากเกินความจำเป็น ร่างกายจะเก็บไว้ในเลือดและสะสมทุกวัน จนมีปริมาณฮีโมโกลบินเอ วัน ซีเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ ดังนั้นการตรวจ HbA1c หรือการตรวจฮีโมโกลบิน เอ วัน ซี (Hemoglobin A1C; HbA1C) เป็นการวัดระดับน้ำตาลในเลือดเพื่อปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการใช้ชีวิตประจำวันให้ถูกต้อง
 

การวินิจฉัยเบาหวาน  

• น้ำตาลหลังอดอาหารข้ามคืน (มากกว่า 8 ชั่วโมง) มากกว่า หรือ เท่ากับ 126 มิลลิกรัม/เดซิลิตร

• น้ำตาล 2 ชั่วโมง หลังทดสอบความทนของกลูโคส (oral glucose tolerance test) มากกว่าหรือเท่ากับ 200 มก/ดล

• น้ำตาลเวลาใดเวลาหนึ่ง มากกว่าหรือเท่ากับ 200 มก/ดล ร่วมกับมีอาการของเบาหวาน เช่น ปัสสาวะบ่อย กระหายน้ำบ่อย ตามัว อ่อนเพลีย นน.ลด

• น้ำตาลสะสม (HbA1c) มากกว่าหรือเท่ากับ 6.5 %

 
เกณฑ์การวินิจฉัยกลุ่มเสี่ยงเบาหวาน  

• น้ำตาลหลังอดอาหารข้ามคืน (มากกว่า 8 ชั่วโมง) มากกว่า หรือ เท่ากับ 100-125 มิลลิกรัม/เดซิลิตร

• น้ำตาล 2 ชั่วโมง หลังทดสอบความทนของกลูโคส (oral glucose tolerance test) มากกว่าหรือเท่ากับ 140-199 มก/ดล

•  น้ำตาลสะสม (HbA1c) มากกว่าหรือเท่ากับ 5.7-6.4 %

ที่มา: Diagnosis and Management of Diabetes: Synopsis of the 2016 American Diabetes Association Standards of Medical Care in Diabetes
 

โรคเบาหวานเป็นโรคเรื้อรังที่ส่งผลต่อระบบเผาผลาญน้ำตาลในร่างกาย เมื่อระดับน้ำตาลในเลือดสูงเป็นเวลานาน จะส่งผลต่ออวัยวะต่าง ๆ ทั่วร่างกาย

ภาวะแทรกซ้อนที่พบบ่อยของโรคเบาหวาน

1. ภาวะแทรกซ้อนที่เส้นประสาท (Diabetic Neuropathy): ส่งผลต่อระบบประสาททั้งระบบ อาการ เช่น ชา ปลายมือ ปลายเท้า รู้สึกเสียวแปลบ อ่อนแรง ปวดแสบร้อน ท้องอืด อาหารไม่ย่อย ท้องผูก ท้องเสีย หัวใจเต้นเร็ว เหงื่อออกมาก
2. ภาวะแทรกซ้อนที่จอประสาทตา (Diabetic retinopathy): หรือเบาหวานขึ้นตา ส่งผลต่อจอประสาทตา อาการ เช่น เห็นภาพพร่ามัว เห็นภาพเป็นคลื่น จุดดำบังสายตา ตาบอด
3. ภาวะแทรกซ้อนที่ไต (Diabetic nephropathy): ส่งผลต่อไต อาการ เช่น ปัสสาวะอัลบูมิน (โปรตีนรั่วในปัสสาวะ) บวมน้ำ ความดันโลหิตสูง อ่อนเพลีย เบื่ออาหาร คลื่นไส้ อาเจียน
4. โรคแทรกซ้อนจากหลอดเลือดใหญ่: ส่งผลต่อหลอดเลือดแดง ส่งผลต่อการไหลเวียนเลือด อาการ ขึ้นอยู่กับโรคที่เป็น (โรคหลอดเลือดแดงส่วนปลายตีบตัน โรคหลอดเลือดสมองตีบ โรคหัวใจขาดเลือด)
5. โรคหลอดเลือดหัวใจ (coronary heart disease): ส่งผลต่อหัวใจ อาการ เช่น เจ็บหน้าอก หายใจลำบาก ใจสั่น เหงื่อออก คลื่นไส้ อาเจียน
6. โรคหลอดเลือดสมอง (cerebrovascular disease): ส่งผลต่อสมอง อาการ เช่น อัมพฤกษ์ อัมพาต พูดลำบาก สูญเสียการทรงตัว ปวดศีรษะ คลื่นไส้ อาเจียน มองเห็นภาพซ้อน
7. โรคหลอดเลือดแดงส่วนปลาย (peripheral vascular disease): ส่งผลต่อหลอดเลือดแดงส่วนปลาย อาการ เช่น ปวดขาเวลาเดิน แผลเรื้อรัง
8. แผลเบาหวานที่เท้า (diabetic foot ulcer): เกิดจากการรวมตัวกันของเส้นประสาทเสื่อม การไหลเวียนเลือดไม่ดี และติดเชื้อได้ง่าย
   
   

การดูแลตนเอง เป็นสิ่งสำคัญสำหรับผู้ป่วยเบาหวาน เพื่อควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด ป้องกันภาวะแทรกซ้อน และช่วยให้มีคุณภาพชีวิตที่ดี แนวทางปฏิบัติ

• ควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด : ระดับน้ำตาลในเลือดควรอยู่ที่ 70-100 มิลลิกรัมต่อเดซิลิตร (mg/dL) หากมีภาวะความเสี่ยง หรือเบาหวานแฝง ระดับน้ำตาลในเลือดจะเท่ากับ 100 – 125 mg/dL หากมีมากกว่า 126 mg/dL มีความเสี่ยงเป็นโรคเบาหวาน

• ควบคุมความดันโลหิต : โดยทั่วไปความดันโลหิตที่เหมาะสมจะอยู่ที่ 120/80 มิลลิเมตรปรอทหากค่าเฉลี่ยเกิน 140/90 ถือว่ามีความเสี่ยงเป็นโรคความดันโลหิตสูง

• ควบคุมไขมันในเลือด : คอเลสเตอรอล LDL ไม่ควรเกิน 200 มิลลิกรัมต่อเดซิลิตร (mg/dL) ไตรกลีเซอไรด์ ควรไม่เกิน 150 mg/dL และ คอเลสเตอรอล HDL ควรมากกว่า 40 mg/dL

• เลิกสูบบุหรี่ : การสูบบุหรี่เพิ่มความเสี่ยงต่อภาวะแทรกซ้อนของโรคเบาหวาน ควรปรึกษาแพทย์เพื่อวางแผนเลิกสูบบุหรี่

• ตรวจสุขภาพตา ไต เท้า เป็นประจำ: ตรวจสุขภาพอย่างน้อยปีละ 1 ครั้ง

• ออกกำลังกาย : ออกกำลังกายอย่างน้อย 30 นาที 5 วันต่อสัปดาห์ เลือกกิจกรรมที่เหมาะกับสภาพร่างกาย

• ควบคุมน้ำหนัก : น้ำหนักตัวที่เหมาะสมจะช่วยควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด ความดันโลหิต และไขมันในเลือด

• ทานอาหารให้ครบ 5 หมู่ : เลือกทานอาหารที่มีประโยชน์ หลีกเลี่ยงอาหารหวาน มัน เค็ม 

• ดื่มน้ำให้เพียงพอ : ดื่มน้ำเปล่าอย่างน้อยวันละ 8 แก้ว หลีกเลี่ยงเครื่องดื่มที่มีน้ำตาลสูง

การป้องกันและควบคุมโรคเบาหวานเป็นสิ่งที่ทำได้ในชีวิตประจำวัน การเลือกรับประทานอาหารที่มีประโยชน์ การออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ และการพักผ่อนให้เพียงพอ ล้วนเป็นปัจจัยสำคัญในการรักษาสมดุลของระดับน้ำตาลในเลือด การตระหนักถึงความสำคัญของการดูแลสุขภาพและเฝ้าระวังอาการผิดปกติเป็นกุญแจสำคัญในการป้องกันโรคเบาหวาน การตรวจสุขภาพประจำปีและปรึกษาแพทย์เมื่อมีข้อสงสัยจะช่วยให้สามารถวินิจฉัยและรักษาโรคได้ตั้งแต่ระยะเริ่มต้น

หากเริ่มปฏิบัติตามคำแนะนำในการดูแลสุขภาพตั้งแต่วันนี้จะช่วยลดความเสี่ยงในการเกิดโรคเบาหวานและภาวะแทรกซ้อนต่าง ๆ ได้อย่างมีประสิทธิภาพ เพราะสุขภาพที่ดีเป็นรากฐานสำคัญของคุณภาพชีวิตที่ดีในระยะยาว

เตรียมพร้อมรับมือกับเหตุการณ์ไม่คาดฝัน อย่าปล่อยให้ค่ารักษาพยาบาล มาทำให้แผนการใช้ชีวิตไม่เป็นไปตามที่ตั้งใจ เพราะค่ารักษาพยาบาลที่ไม่คาดคิดอาจสร้างปัญหาให้กับเงินออมและแผนการใช้ชีวิตได้ ให้ประกันสุขภาพจาก ชับบ์ ไลฟ์ ช่วยดูแลด้วยแบบประกันสุขภาพคุ้มครองค่ารักษาพยาบาลและผ่าตัด ประกันชดเชยรายได้ และประกันโรคร้ายแรงมอบความคุ้มครองสุขภาพที่ครอบคลุม เพื่อปกป้องจากผลกระทบจากค่าใช้จ่ายที่เพิ่มขึ้น เมื่อเจ็บป่วยและต้องรักษาตัว

ที่มา

• โรงพยาบาลศิริราช ปิยมหาราชการุณย์ - เบาหวาน รู้ทันป้องกันได้
• กรมควบคุมโรค - วันเบาหวานโลก
• สมาคมโรคเบาหวานแห่งประเทศไทย - เข้าใจเบาหวาน