ไตเปรียบเสมือนโรงงานบำบัดน้ำเสียภายในร่างกายของมนุษย์ ทำงานตลอด 24 ชั่วโมง เพื่อกรองของเสียและรักษาสมดุลของน้ำและแร่ธาตุ แต่เมื่อไตทำงานหนักเกินไปหรือเกิดความเสียหาย ก็อาจนำไปสู่โรคไตเรื้อรัง ซึ่งเป็นภัยเงียบที่คุกคามสุขภาพของใครหลายคน ทำให้ การฟอกไต อาจกลายเป็นภารกิจประจำวันที่ไม่มีใครอยากเผชิญ บทความนี้จะพาทุกคนสำรวจสาเหตุของโรคไตที่หลายคนอาจไม่เคยรู้ พร้อมเปิดเผยเคล็ดลับการดูแลสุขภาพ ไต อย่างง่ายดายในชีวิตประจำวัน  
 

โรคไต คือภาวะที่ไตทำงานน้อยลงหรือทำงานผิดปกติ ซึ่งส่งผลให้เกิดความเสียหายต่อร่างกาย เนื่องจากไตมีหน้าที่สำคัญในการกำจัดของเสียและสารพิษ พร้อมทั้งควบคุมการสมดุลของน้ำและแร่ธาตุในร่างกายด้วยการสร้างฮอร์โมน หากไตมีปัญหาหรือไม่สามารถทำหน้าที่ได้อย่างเหมาะสม จะส่งผลกระทบต่อระบบต่างๆในร่างกาย และเป็นเหตุให้เกิดโรคไตหลายรูปแบบ เช่น ไตวาย ไตอักเสบ กรวยไตอักเสบ และนิ่วในไต

โรคไตเป็นโรคที่เกี่ยวข้องกับการเสื่อมของการทำงานของไต โดยสามารถแบ่งออกเป็นสองประเภทหลัก คือ ไตวายเฉียบพลัน และ ไตวายเรื้อรัง ซึ่งแต่ละประเภทมีโอกาสในการรักษาหายแตกต่างกันไป

โรคไตวายเฉียบพลันคือภาวะที่การทำงานของไตเสื่อมลงอย่างรวดเร็ว ภายในระยะเวลาเป็นวันถึงสัปดาห์ อาการของไตวายเฉียบพลันประกอบด้วย

• ปัสสาวะออกน้อยกว่าปกติ
• ขาบวม หนังตาบวม
• อ่อนเพลีย คลื่นไส้ อาเจียน

การรักษาไตวายเฉียบพลันสามารถรักษาให้หายขาดได้ ถ้าผู้ป่วยมาพบแพทย์และรับการรักษาทันท่วงทีภายใน 3 เดือนหลังจากเริ่มมีอาการ การรักษาจะรวมถึงการให้ยารักษาภาวะช็อค การรักษาการติดเชื้อ และการปรับสมดุลของสารน้ำในร่างกาย
 

โรคไตวายเรื้อรังเป็นภาวะที่การทำงานของไตเสื่อมลงอย่างค่อยเป็นค่อยไป โดยมีอาการแสดงในช่วงแรกไม่เด่นชัดเหมือนไตวายเฉียบพลัน อาการที่พบบ่อยคือ

• อ่อนเพลีย ซีด เบื่ออาหาร

• คันตามตัว ผิวแห้ง

• ปัสสาวะกลางคืนบ่อย หรือเกิน 2 ครั้งต่อคืน

โรคไตวายเรื้อรังคนไข้ส่วนใหญ่ไม่สามารถรักษาให้หายขาดได้ เนื่องจากเนื้อเยื่อไตเสียหายเป็นเวลานานจนเกิดพังผืดในไต การรักษาจะเน้นที่การชะลอการเสื่อมของไต โดยการควบคุมความดันโลหิตและระดับน้ำตาลในเลือด การรับประทานอาหารที่เหมาะสม และการใช้ยาตามที่แพทย์สั่ง
 

โรคไตเป็นภาวะที่ไตทำงานไม่ปกติหรือเสื่อมลง ซึ่งมีหลายปัจจัยที่ทำให้เกิดโรคไต ไม่ใช่แค่การบริโภคอาหารเค็มเท่านั้น แต่ยังมีปัจจัยอื่น ๆ ที่มีส่วนสำคัญในการกระตุ้นให้ร่างกายมีโอกาสเสี่ยงต่อการเกิดโรคไตด้วย ดังนี้:  

• โรคเบาหวาน: ระดับน้ำตาลในเลือดสูงทำลายหลอดเลือดในไต ทำให้ไตเสื่อมลง

• ความดันโลหิตสูง: ความดันโลหิตสูงทำลายหลอดเลือดในไต ทำให้การทำงานของไตลดลง

• โรคหัวใจและหลอดเลือด: โรคเหล่านี้ทำให้การไหลเวียนของเลือดไปยังไตลดลง ส่งผลให้ไตทำงานไม่ปกติ

• โรคอ้วนหรือภาวะน้ำหนักเกิน: ทำให้เกิดความดันโลหิตสูงและเบาหวานซึ่งเป็นปัจจัยเสี่ยงต่อโรคไต

• โรคเกาต์: ระดับกรดยูริกในเลือดสูงทำให้เกิดการสะสมในไตและทำลายเนื้อเยื่อไต

• โรคแพ้ภูมิตนเอง: เช่น Lupus ซึ่งสามารถทำให้เกิดการอักเสบของไต

• การสูบบุหรี่เรื้อรัง: ทำลายหลอดเลือดและเพิ่มความเสี่ยงต่อการเกิดโรคไต
   

ไตฝ่อไตที่มีขนาดเล็กกว่าปกติและทำงานไม่สมบูรณ์ มีมวลเนื้อไตลดลงทำให้ไตไม่สามารถกรองของเสียได้อย่างเต็มประสิทธิภาพ และทำให้ไตต้องทำงานหนักขึ้นและเสื่อมลงเร็วขึ้น

การอักเสบของหลอดเลือดฝอยในไต (Glomerulonephritis) ทำให้ไตไม่สามารถกรองของเสียได้อย่างมีประสิทธิภาพ อาจเกิดจากการติดเชื้อหรือภูมิคุ้มกันที่ผิดปกติ

การติดเชื้อที่ไม่ได้รับการรักษาอย่างถูกต้องสามารถลุกลามไปถึงไตและทำให้เกิดการอักเสบของไตได้
 

นิ่วในไตหรือทางเดินปัสสาวะทำให้เกิดการอุดตันและการอักเสบในไต ซึ่งเป็นสาเหตุหนึ่งของการเสื่อมสภาพของไต  
 

ถุงน้ำในไต (Cysts) ทำให้ไตมีขนาดใหญ่ขึ้นและการทำงานลดลง ซึ่งอาจเป็นสาเหตุของโรคไต
 

หากมีคนในครอบครัวที่เป็นโรคไตเรื้อรัง โอกาสที่สมาชิกในครอบครัวจะเป็นโรคไตก็จะสูงขึ้น
 

การใช้ยากลุ่ม NSAIDs ในระยะยาวสามารถทำลายเนื้อเยื่อไต เช่นเดียวกับการสัมผัสกับสารพิษที่ทำลายไต (Nephrotoxic agents)
 

การดื่มน้ำน้อยทำให้เกิดภาวะขาดน้ำของไต ทำให้ไตต้องทำงานหนักขึ้นและมีโอกาสเกิดนิ่วในไตหรือทางเดินปัสสาวะ
 

อาหารบางชนิดมีโซเดียมสูงถึงแม้ทานแล้วจะรู้สึกว่าไม่เค็ม แต่ก็ส่งผลต่อไต เช่น ซอสมะเขือเทศ ซอสพริก น้ำจิ้มสุกี้ อาหารแปรรูป แฮม เบคอน ขนมกรุบกรอบ ผลไม้กระป๋อง อาหารหมักดอง ผักกาดดอง ไข่เค็ม บะหมี่กึ่งสำเร็จรูป ผงฟู สารกันบูด สารกันเชื้อราในขนมปัง
 

ไตอาจส่งสัญญาณเตือนผ่านอาการต่าง ๆ การสังเกตและเข้าใจสัญญาณเหล่านี้ช่วยให้รับการรักษาได้ทันท่วงที ลดความเสี่ยงจากโรคไตร้ายแรง สัญญาณเตือนที่ควรสังเกต ได้แก่

1. ปัสสาวะผิดปกติ: สีแปลก ขุ่น หรือมีฟอง

• ปัสสาวะมีเลือดปนหรือขุ่น: อาจเกิดจากการอักเสบ ติดเชื้อ หรือมีนิ่วในไต

• ปัสสาวะเป็นฟอง: บ่งชี้ว่ามีโปรตีนรั่วออกมา แสดงถึงไตทำงานผิดปกติ

2. ปัสสาวะไม่สบาย: แสบ ขัด หรือบ่อยผิดปกติ

• ปัสสาวะแสบขัด: อาจเกิดจากการติดเชื้อในทางเดินปัสสาวะ

• ปัสสาวะบ่อยตอนกลางคืน: สัญญาณว่าไตอาจทำงานไม่ปกติ

3. อาการบวม: ตื่นมาพบว่าตัวบวม

• บวมรอบดวงตา ใบหน้า: มักพบหลังตื่นนอน

• ขาและเท้าบวม: โดยเฉพาะหลังยืนนาน ๆ

• สาเหตุ: ไตไม่สามารถขับของเสียและน้ำออกจากร่างกายได้ดี

4. ปวดหลัง: ไม่ใช่แค่ปวดธรรมดา

• ปวดบริเวณบั้นเอวหรือชายโครง: อาจร้าวไปที่ท้องน้อย ต้นขา หรืออวัยวะเพศ

• สาเหตุ: อาจเกิดจากนิ่วในไตหรือการอักเสบของไต

5. น้ำหนักเปลี่ยนแปลง: ขึ้นลงผิดปกติ

• น้ำหนักลดโดยไม่ทราบสาเหตุ

• น้ำหนักขึ้นเนื่องจากบวมน้ำ

• ทั้งสองกรณีอาจบ่งชี้ถึงปัญหาการทำงานของไต

6. อ่อนเพลียผิดปกติ: เหนื่อยง่าย ไม่สดชื่น

• รู้สึกเหนื่อยล้า ไม่มีแรง แม้จะนอนหลับเพียงพอ

• อาจเกิดจากการสะสมของเสียในร่างกายเนื่องจากไตทำงานไม่ดี

คำเตือน: หากพบอาการเหล่านี้ ควรปรึกษาแพทย์เพื่อตรวจสอบการทำงานของไต การตรวจพบและรักษาแต่เนิ่น ๆ ช่วยป้องกันภาวะแทรกซ้อนร้ายแรงได้
 

1. การดื่มน้ำมากเกินไป: หากเป็นไตวายระยะสุดท้ายที่มีปัสสาวะออกลดลงหรือมีอาการบวม ต้องจำกัดน้ำดื่มไม่ให้เกิน 700 – 1,000 ซีซีต่อวันเพื่อป้องกันการเสื่อมของไตและป้องกันการบวมน้ำและน้ำท่วมปอด
2. เครื่องปรุงรสที่มีโซเดียมสูง: เช่น น้ำปลา ซีอิ้วขาว ซอสปรุงรส  เพราะการบริโภคโซเดียมมากเกินไปอาจส่งผลเสียต่อสุขภาพ โดยเฉพาะผู้ป่วยโรคไต ความดันโลหิตสูง และโรคหัวใจ
3. อาหารที่มีพิวรีนมาก: สารพิวรีน (purine) เป็นสารประกอบอินทรีย์ที่มีอยู่ในเซลล์ของสิ่งมีชีวิตทั่วไป โดยพิวรีนพบอย่างเข้มข้นในเนื้อสัตว์ เช่น เครื่องในสัตว์ทุกชนิด ได้แก่ ไก่ เป็ด วัว และผลิตภัณฑ์จากนม เป็นต้น
4. อาหารที่มีฟอสฟอรัสสูง: ฟอสฟอรัสเป็นแร่ธาตุสำคัญที่จำเป็นต่อร่างกาย พบได้ใน ไข่แดง นม ชีส โยเกิร์ต เนยแข็ง ผลไม้ที่มีเมล็ด เมล็ดทานตะวัน เป็นต้น
5. ผักสีเข้ม: ควรหลีกเลี่ยงผักสีเข้ม เช่น บร็อคโคลี่ มันฝรั่ง มะเขือเทศ เนื่องจากมีโพแทสเซียมสูง
6. อาหารรสเค็มจัด: เช่น อาหารแปรรูป อาหารหมักดอง ไส้กรอก แฮม เบคอน เป็นต้น
7. อาหารที่มีคลอเลสเตอรอลสูง: เช่น อาหารทะเล อาหารฟาสต์ฟู้ด ไข่แดง นม และไขมันอิ่มตัวจากพืชและสัตว์ เช่น กะทิ น้ำมันปาล์ม มันหมู เป็นต้น
8. อาหารมีโปรตีนมาก: ควรควบคุมปริมาณเนื้อสัตว์ในอาหาร เพื่อป้องกันการทำงานหนักของไต โดยเฉพาะในกรณีที่ผู้ป่วยเป็นโรคไตวายเรื้อรังระยะสุดท้าย
9. อาหารที่มีแป้งสูง: ควรหลีกเลี่ยงอาหารที่มีแป้งสูง เช่น ข้าวเจ้า ก๋วยเตี๋ยว มักกะโรนี เป็นต้น

หมายเหตุ:

ข้อมูลนี้เป็นเพียงแนวทางเบื้องต้นเท่านั้น ผู้ป่วยโรคไตควรปรึกษาแพทย์หรือนักโภชนาการเพื่อรับคำแนะนำที่เหมาะสมกับสภาพร่างกายของแต่ละบุคคล ปริมาณอาหารที่ผู้ป่วยโรคไตสามารถรับประทานได้จะขึ้นอยู่กับระยะของโรคและสภาพร่างกายของผู้ป่วย ผู้ป่วยโรคไตควรทานอาหารให้ครบ 5 หมู่ เน้นผัก ผลไม้ และธัญพืช
 

การรักษาโรคไต ขึ้นอยู่กับระยะของโรคและสาเหตุของโรคไตที่เป็นอยู่ ซึ่งมีวิธีการรักษาหลายวิธี

1. การฟอกเลือดด้วยเครื่องไตเทียม
   เป็นการนำเลือดไปผ่านเครื่องกรองหรือที่เรียกว่าเครื่องไตเทียม เพื่อขจัดของเสียและน้ำส่วนเกินจากในร่างกาย และนำกลับคืนไปยังผู้ป่วย เป็นวิธีที่ใช้เวลามากถึง 4-5 ชั่วโมงต่อครั้ง และ 2-3 ครั้งต่อสัปดาห์
   
   
2. การล้างไต
   ใส่น้ำยาล้างไตเข้าไปในช่องท้องและอาศัยการทำงานของเยื่อบุช่องท้องในการแลกเปลี่ยนของเสียต่างๆ แล้วจึงทำการระบายน้ำยาล้างไตทิ้ง ซึ่งวิธีนี้ต้องทำการผ่าตัดใส่สายยางเข้าไปในร่างกายสำหรับส่งน้ำยาล้างไตเข้าไปในช่องท้อง ซึ่งต้องทำวันละ 4 ครั้งต่อเนื่องทุกวัน
   
   
3. การปลูกถ่ายไต
   การผ่าตัดนำไตที่ยังสุขภาพดีและทำงานได้ดีจากผู้บริจาคไปยังผู้ป่วยโรคไต การใช้วิธีนี้ค่อนข้างมีประสิทธิภาพดี แต่จำเป็นต้องทานยากดภูมิต้านทานอย่างสม่ำเสมอ
    

1. ตรวจร่างกายเป็นประจำทุกปี

สังเกตความผิดปกติของร่างกาย เช่น ปัสสาวะเป็นเลือด ปัสสาวะบ่อยขึ้น อ่อนเพลีย บวมน้ำ และตรวจวัดความดันโลหิต วัดระดับน้ำตาลในเลือด และตรวจวัดค่า Creatinine และ eGFR ซึ่งเป็นค่าที่บ่งบอกถึงการทำงานของไตเป็นประจำ

2. รับประทานอาหารให้ครบ 5 หมู่ และหลีกเลี่ยงอาหารที่ไม่เป็นประโยชน์ต่อร่างกาย

รับประทานอาหารให้ครบ 5 หมู่ ครบถ้วนในสัดส่วนที่เหมาะสม ลดการทานเนื้อสัตว์ติดมัน ไขมันอิ่มตัว และไขมันทรานส์ และอาหารที่มีโซเดียมสูง เช่น อาหารแปรรูป อาหารหมักดอง อาหารกึ่งสำเร็จรูป 

3. ดื่มน้ำสะอาดอย่างน้อยวันละ 1.5-2 ลิตร หรือ 6-8 แก้วต่อวัน

การดื่มน้ำเพียงพอจะช่วยขับของเสียออกจากร่างกาย ลดภาระการทำงานของไตควรดื่มน้ำให้กระจายตลอดทั้งวัน ไม่ควรดื่มน้ำมากเกินไปในคราวเดียว

4. ออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ

ควรออกกำลังกายอย่างน้อย 30 นาที 5 วันต่อสัปดาห์ การออกกำลังกายจะช่วยควบคุมความดันโลหิต น้ำหนักตัว ระดับน้ำตาลในเลือด และเสริมสร้างสุขภาพโดยรวม

5. ควบคุมน้ำหนักให้อยู่ในเกณฑ์มาตรฐาน

การมีน้ำหนักตัวเกินหรืออ้วน เป็นปัจจัยเสี่ยงของโรคไต ควรควบคุมน้ำหนักให้อยู่ในเกณฑ์ BMI ไม่เกิน 25 กิโลกรัมต่อตารางเมตร และปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการทานอาหารและออกกำลังกาย

6. พักผ่อนให้เพียงพออย่างน้อย 6-8 ชั่วโมง ต่อวัน

การพักผ่อนให้เพียงพอจะช่วยให้ร่างกายฟื้นฟูตัวเอง ลดความเครียด ควรนอนหลับพักผ่อนเป็นเวลา

7. หลีกเลี่ยงสารเสพติด

การสูบบุหรี่ ดื่มแอลกอฮอล์ เสพสารเสพติด ล้วนส่งผลเสียต่อสุขภาพโดยรวม ควรงดสูบบุหรี่ ดื่มแอลกอฮอล์ และเสพสารเสพติดทุกชนิด

8. หลีกลี่ยงการกลั้นปัสสาวะเป็นเวลานานๆ

ควรปัสสาวะเมื่อรู้สึกอยากปัสสาวะ ไม่ควรกลั้นปัสสาวะเป็นเวลานาน การกลั้นปัสสาวะเป็นเวลานานจะส่งผลต่อระบบทางเดินปัสสาวะและไต

9. หลีกเลี่ยงกลุ่มยาที่อาจมีผลต่อไต

ยาแก้ปวดกลุ่ม NSAIDs เช่น ไอบูโพรเฟน ไดคลอเฟแนค ควรปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนรับประทานยาดังกล่าว

10. อย่าหลงเชื่อโฆษณาอาหารเสริมหรือสมุนไพรที่แอบอ้างสรรพคุณเกินจริง

ควรปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนรับประทานอาหารเสริมหรือสมุนไพรทุกชนิด เพราะอาหารเสริมหรือสมุนไพรบางชนิดอาจส่งผลต่อการทำงานของไต

การมีไตที่แข็งแรงเป็นรากฐานสำคัญของสุขภาพที่ดี การทำความเข้าใจการทำงานของไตและการดูแลสุขภาพไตอย่างถูกวิธี จึงเป็นสิ่งที่ทุกคนควรให้ความสำคัญ การนำความรู้ที่ได้จากบทความนี้ไปปรับใช้ในชีวิตประจำวัน เช่น การควบคุมอาหาร การออกกำลังกาย และการดื่มน้ำให้เพียงพอ จะช่วยป้องกันและชะลอความเสื่อมของไตได้อย่างมีประสิทธิภาพ อย่าลืมตรวจสุขภาพไตเป็นประจำ เพื่อตรวจหาภาวะผิดปกติตั้งแต่เนิ่น ๆ และปรึกษาแพทย์เมื่อมีข้อสงสัย การดูแลสุขภาพไตตั้งแต่วันนี้ จะช่วยให้มีชีวิตที่มีคุณภาพและสุขภาพที่ดีในระยะยาว

เตรียมพร้อมรับมือกับเหตุการณ์ไม่คาดฝัน และอย่าปล่อยให้ค่ารักษาพยาบาล มาทำให้แผนการใช้ชีวิตไม่เป็นไปตามที่ตั้งใจ เพราะค่ารักษาพยาบาลที่ไม่คาดคิดอาจสร้างปัญหาให้กับเงินออมและแผนการใช้ชีวิตได้ ให้ประกันสุขภาพจาก ชับบ์ ไลฟ์ ช่วยดูแลด้วยแบบประกันสุขภาพคุ้มครองค่ารักษาพยาบาลและผ่าตัด ประกันชดเชยรายได้ และประกันโรคร้ายแรงมอบความคุ้มครองสุขภาพที่ครอบคลุม เพื่อปกป้องผลกระทบจากค่าใช้จ่ายที่เพิ่มขึ้น เมื่อเจ็บป่วยและต้องรักษาตัว

ที่มา

• กระทรวงสาธารณสุข – โรคไต
• สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) – รู้เท่าทันโรคไต แค่ปรับตัวและปรับใจ
• โรงพยาบาลวิชัยเวช อินเตอร์เนชั่นแนล หนองแขม – โรคไต เกิดจากอะไร
• โรงพยาบาลบำรุงราษฎร์ – โรคไตเรื้อรัง - อาการและการรักษา - ไต